Clienten perspectief
We dragen in alle processtappen items uit gebaseerd op de rationeel emotieve gedragstheorie. Dit denken gaat uit van gelijkwaardigheid en de mens als uniek persoon. De theorie verklaart dat hoe we in de wereld staan, denken over onszelf, anderen en dagelijkse situaties, samenhangt met onze ervaringen, ons denken, onze emoties en ons gedrag.
Een simpel voorbeeld kan dit verduidelijken. Als je iemand voor het eerst ontmoet en hem de hand schudt heb je direct een beleving, yes, hij komt sympathiek of juist niet sympathiek over. Dit gaat razendsnel doordat aspecten van deze persoon – de wijze van kleding, stem, oogopslag, mimiek, grootte, zwaarte – al onze eerdere ervaringen triggeren.
Deze ervaringen liggen diep in ons verankerd en zijn gekleurd door emoties: ons gevoelskompas – het voelt goed of niet. Emoties – en het woord zegt het al, e-movere = bewegen – bepalen vervolgens ons gedrag.
Opvattingen en emoties kunnen hardnekkig zijn, maar zijn niet in beton gegoten. Met ons verstand kunnen we ze iets op afstand zetten en ons zelf vragen stellen: klopt het wat ik denk en brengen de emoties mij verder.
Zo kan, door met een frisse blik naar een ander of een situatie te kijken, een eerste indruk volledig veranderen, en ontstaan er meer mogelijkheden voor contact of om je situatie effectief aan te pakken.
Een aantal uitgangspunten van dit denken zijn:
- gebeurtenissen zijn neutraal, hoe je deze waarneemt en ervaart bepaal jezelf;
- ieder mens is zelf verantwoordelijk voor zijn emoties, denken en gedrag;
- je bent geen label, maar een uniek totaal persoon;
- hulp vragen is geen zwakte, mits je zelf de regie houdt;
- gedrag kan bekritiseerbaar zijn, de persoon nimmer
- je denken bepaalt je gevoelens;
- negatieve gedachten zijn tegen jezelf gericht, maken je klein, belemmeren je ontwikkeling. Positieve gedachten geven je juist een energieboost;
- elk mens maakt fouten, alleen daardoor kun je leren;
- om fouten te kunnen maken moet je actief in het leven staan.
Het is onze ervaring dat het concreet aan de slag gaan met problemen de beste manier is om je leven op de rails te zetten. Het inzicht voor ‘het leren door actie’ levert ons de Theory of Planned Behaviour, TPB. Volgens TPB is de belangrijkste voorspeller van gedrag de intentie ofwel de wil of motivatie om bepaald gedrag uit te voeren.
De intentie bestaat uit drie factoren: 1. de mening of houding die een persoon heeft ten aanzien van het gedrag (attitude); 2. de mening of gedragingen van belangrijke anderen, en de intentie of men zich hieraan wil conformeren; en 3. de mate waarin een persoon denkt het gedrag ook daadwerkelijk te kunnen uitvoeren.
Dit klinkt ingewikkeld. Laten we eens een voorbeeld geven. Stel dat Jan wil leren schaken. Kennelijk heeft hij hier een goed gevoel bij. Misschien wel omdat hij vroeger zijn opa veel zag schaken, een opa die hem goed gezind was.
De emotie, de drive, is er. Maar als je de regels en de mogelijkheden van de stukken niet kent, is het geen leuk spel. De drive is er dus je haakt niet af. Je gaat anderen vragen hoe het spel precies werkt en mogelijk lees je er een instructieboekje over.
Je vindt schaken leuk – het motiveert je – je kent nu de regels en je hebt het vertrouwen stap voor stap verder te komen. Maar wat nu? Spelen, spel na spel en je bekwaamheden aanscherpen. Je hoort van je tegenstanders dat je er goed in bent, je krijgt complimenten en leert van elke zet die je doet.
Door de noodzakelijke lastige tegenstander kun je je in het spel bekwamen. Dat geeft plezier en sterkt je zelfvertrouwen.
In de psychiatrie zijn we zo gewend met labels te werken. En bij elk label hoort een bepaalde therapie. Echter een therapie is gericht op een betreffend label en niet op de persoonlijke ervaringen van een persoon. Naar ons idee ligt juist in de eigen ervaringen van een persoon de hefboom voor groei en emancipatie.
We noemden al het voorbeeld van John. We lieten ons niet leiden door Johns diagnostische label. Maar door het dilemma van John: ik wil voor mezelf opkomen, maar ik durf anderen niet om informatie te vragen, dan staat me lijf in een keer stijf van de paniek.
Onze aanpak is niet het verklaren – joh, dat komt door je angststoornis…. – maar met de persoon na te gaan wat er op zo’n moment gebeurt, de emoties en opvattingen en interne stemmen die allemaal een rol spelen.
Door een probleem te benoemen ontstaat er ruimte. De beklemming valt weg en nagegaan kan worden welke concrete gedragsstappen gezet kunnen worden. En dan doen en weer terughalen wat er allemaal gebeurde, keer op keer. John leerde niet alleen een telefoongesprek te voeren, maar kon dit nieuw geleerde gedrag ook inzetten in voor hem andere lastige situaties
Is deze methodiek een wondermiddel? Nee! Het biedt ons inzicht en handvatten, maar leidend is de beleving van de ander. Er bestaan binnen verscheidene culturen nogal wat nuances over psychische gezondheid, identiteit, welzijn, autonomie en hoe gedrag het beste gestuurd kan worden.
Voor ons is een theorie niet heilig, wel wat werkt voor een persoon. Onze manier van werken is effectief voor veel mensen met een tijdelijk of langdurig psychisch probleem. Wij willen graag onze manier van werken breder inzetten en meer lokale STIPS opzetten.
DE CLIP METHODIEK
Voor CLIP staan zelfzorg en ervaringsgericht werken centraal. Dit zijn de pijlers van ons zelfregieconcept. Het fundament hiervoor is het aangaan van een vertrouwensband met (ex) GGz-ers, hen als uniek persoon achter het label erkennen, het tonen van openheid en authenticiteit, opdat de persoon binnen een voor hem veilige en ondersteunende omgeving kan experimenteren met nieuw gedrag, en vorm kan geven aan talenten, mogelijkheden, ambities, verlangens en voorkeuren.
Door concrete gedragssituaties en het ervaren van een andere kijk op gebeurtenissen ontstaat een nieuwe betekenis en zin in het leven, waardoor een persoon over de beperkingen van een psychiatrische aandoening heen kan groeien of hier op een eigen wijze mee kan omgaan.
Het proces om zelf de regie over je leven terug te nemen, je label van autist, schizofreen, borderliner, achter je te laten, het versterken van een positief zelfbeeld en geloof in eigen kunnen, zelfvertrouwen, gaat vaak met ups en downs. Soms is het een lange weg, waarbij het voor groei en verandering van groot belang is dat er op kritieke momenten even kan worden geleund op een ander die je cognitief en emotioneel bijstaat.
De praktijk leert dat een zeer beperkt aantal CLIP bezoekers de motivatie heeft en ambitie koestert zich tot ervaringsdeskundige in enge zin (zorgprofessional) te willen ontwikkelen. Het merendeel van onze bezoekers wil in het begin van het contact eigenlijk alleen aandacht, erkenning, een luisterend oor en vooral niets.
Wel blijkt dat als er een vertrouwensband ontstaat – we accepteren je en zijn er voor jou – stapje voor stapje toegewerkt kan worden naar het, met steun op afstand, zelf achter zaken aangaan, gesprekken voeren met betreffende instanties en regelmaat en orde in het dagelijks leven scheppen. Soms is het zelf bellen naar een instantie al een hele stap voor een bezoeker
Een volgende fase is dat, door de voorbeelden die een persoon ziet van bezoekers die zelf (met maatgesneden ondersteuning) een activiteit organiseren, hij/zij aan de slag wil met een onderwerp dat hem/haar na aan het hart ligt. Het enthousiasme bij de deelnemers is in het begin groot, maar hoe meer het moment van uitvoering nadert hoe vaker men ‘afhaakt’: het komt te dicht op de huid en de persoon raakt door angst verlamd.
Activiteiten die emotioneel wat verder van de persoon af staan kennen een eigen dynamiek. Zo wil men wel iets met schilderen of met computers, maar is gerichte ondersteuning nodig om dit te realiseren.
Waar een bezoeker ook mee bezig gaat, door actief met elkaar aan de slag te gaan, worden zelfvertrouwen en een positief zelfbeeld versterkt, nieuwe contacten aangegaan, wordt het blikveld vergroot, bekwaamheden aangescherpt en kunnen er stappen volgen richting scholing en arbeid.
